Gleba ogrodowa jest tworem żywym. Istotne znaczenie w procesach glebowych ma zawartość wody i powietrza oraz ilość dostępnego światła i ciepła w poszczególnych porach roku. Gleba składa się z warstw, które powstają dzięki wietrzeniu skały macierzystej, wzrostowi korzeni, rozkładowi materii organicznej i powstawaniu próchnicy. Uprawa gleby, czyli głębokie lub płytkie spulchnianie, przekopywanie lub ściółkowanie, może polepszyć lub pogorszyć przebieg procesów glebo twórczych.
Tocząca się w ostatnich latach ostra dyskusja na temat sposobów uprawy gleby byłaby bardziej rzeczowa, gdyby uwzględniono w niej różnorodność gleb istniejących w przyrodzie. Bystry obserwator wie, kiedy przekopywać glebę —jesienią, wiosną czy też wcale. Jak już wspomniano, organizmy glebowe potrzebują określonych warunków życiowych. Flora i fauna górnych warstw gleby nie rozwija się w dolnych i na odwrót. To jednak nie oznacza, że głębsze przekopywanie i odwracanie gleby jest niewskazane. Struktura czynnej biologicznie gleby szybko odbudowuje się po uprawce. Jeżeli jest pod dostatkiem powietrza, wody i ciepła, organizmy współdziałające w powstawaniu gruzełków glebowych szybko się regenerują. Tej „odbudowie” sprzyjają także rośliny, gdyż w otoczeniu ich korzeni (w ryzosferze) organizmy glebowe są szczególnie aktywne. Jeśli po głębokim przekopaniu gleby, co zwiększa dostęp powietrza do głębszych jej warstw, nie następuje silniejszy wzrost roślin, oznacza to, że materia organiczna uległa mineralizacji i nie doszło do poprawy struktury gleby.
Przed nadejściem zimy należy głęboko przekopać gleby gliniaste i zostawić je w tzw. ostrej skibie. Do takiej gleby łatwiej wnika woda, która w zimie zamarza, rozsadzając większe bryły (objętość gleby zwiększa się o 9%). Jest to mechaniczne rozdrobnienie, które zapewnia wcześniejsze obsychanie i nagrzewanie się gleby wiosną oraz powstawanie struktury gruzełkowatej. Gleby bogate w próchnicę i o trwalej strukturze gruzełkowatej wystarczy płytko przekopać dopiero wiosną.
Na glebach ciepłych i piaszczystych należy unikać częstego spulchniania, aby zachować strukturę gruzełkowatą górnej warstwy. Każde głębsze spulchnienie przyspiesza rozkład materii organicznej, co prowadzi do jej mineralizacji. Ponieważ gleby lekkie są łatwo przepuszczalne, wiele składników pokarmowych przenika do wód gruntowych, zwłaszcza w okresie obfitych opadów. Poplony (rośliny uprawiane na zielony nawóz) i warzywa zimujące w gruncie zapobiegają wymywaniu cennych składników i podnoszą zawartość próchnicy w glebie. Wczesną wiosną wykorzystujemy resztki pożniwne lub zieloną masę poplonów do ściółkowania lub płytko przykopujemy. Od wiosny przez całe lato wykonujemy różne zabiegi pielęgnacyjne. Stosunkowo często należy spulchniać powierzchnię gleby pomiędzy rzędami roślin, co powoduje przerwanie systemu kapilar, którymi paruje woda, i zapobiega nadmiernemu parowaniu wody z gleby. Ponieważ parowanie obniża temperaturę gleby — gleba spulchniona szybciej się nagrzewa. Zabieg ten równocześnie niszczy kiełkujące chwasty. Glebę spulchniamy do czasu, aż liście roślin zakryją powierzchnię gleby w międzyrzędziach. Taki sposób uprawy gleby jest możliwy tylko w rzędowej uprawie roślin. Jest to niemożliwe przy rzutowym siewie nasion.
Ściółkowanie gleby w międzyrzędziach latem pozwala zrezygnować z części prac uprawowych. Chwasty pod ściółką nie mogą się swobodnie rozwijać, jeśli jednak przerosną warstwę ściółki, pielęgnacja upraw staje się uciążliwa.
Z uprawą gleby wiąże się jeszcze inne zagadnienie. Z każdą uprawką do gleby dostaje się powietrze, które przyspiesza zachodzące w niej procesy. Dotychczasowa struktura zostaje zniszczona i musi się odbudować. Wówczas ważną rolę mogą odegrać siły kosmiczne. Jeśli uprawiamy glebę uwzględniając cykliczne zmiany w Kosmosie, wówczas regulujemy ważne procesy zachodzące w glebie. Tym problemem zajmiemy się dokładniej w jednym z dalszych rozdziałów.
Jak widać, każdy ogrodnik sam musi decydować, kiedy i jak chce uprawiać glebę w swoim ogródku — czy chce ją ściółkować, czy też płytko lub głęboko spulchniać. Ponadto każde działanie musi być powiązane z nawożeniem, stosowaniem różnych preparatów oraz przebiegiem cyklicznych zjawisk w przyrodzie.
Uprawa — płytka czy głęboka
